مفاهیم سبک زندگی نظم و امنیت در متون اسلامی بخش دو

از مهم ترین سبک پیشوایان معصوم )ع (در ازدواج و تشکیل خانواده، بی اعتنایی به امور مادّی و تکلّفات و رویارویی آسان و معمولی آنان با ازدواج است، به گونه ای که هم خود به آسانی ازدواج کردند و هم در ترویج فرزندان از تکلّف پرهیز می نمودند.در مسأله مهریّه و جهیزیّه روش متعادل و معقولی را داشتند، مهریّة حضرت زهرا )س( یک ذرهّ بود و قیمت آنکه مبلغ حدود پانصد درهم بود، فروخته شد که با بخشی از قیمت آن جهیزیّه ای به شرح ذیل تهیّه یک گردید پیراهن، یک روسری بزرگ ، یک حولة سیاه خیبری، یک تختخواب ریسمانی، دو عدد تشک که یکی از پشم گوسفند و دیگری از لیف خرما پر شده بود، چهار عدد بالش، یک پردة پشمینه، یک قطعة حصیر و بوریا، یک عدد آسیای دسرتی، یک طشت مسی، ظرف چرمی، یک مَشک برای آبکشی، یک کاسه برای شیر، یک آفتابه، یک سبوی سبزفام، چندکوزةسفالین )) (ر.ک.طوسی 1388 ، ج 39:1 .) عَلی )ع( نیز جهت ازدواج چیزهایی به این شرح برای خانة خود تهیّه کرد: ((چوبی میران دو دیوار خانه نصب نمودکه لباس ها را بر آن بیاویزند . یک پوست گوسفند و یک متّکا کره از لیف خرما پوشیده بود و خانه را با مقداری شن نرم فرش کرد ) ( مجلسی، 1403 ق، ج 114:43)

معیارهای انتخاب همسر:

از نکات مورد توجّه قرآن کریم و پیشوایان معصوم )ع( در ازدواج، معیارهای انتخاب همسر است که مهم ترین آنها

عبارتند از:

الف( پارسایی و دینداری

دین داری و تقوا از معیارهای مهم در انتخاب همسر است، هر اندازه این ویژگی قوی تر باشد، رعایت حدّ و حدود شرعی کامل تر و پای بند به اصول خانواده بیشتر خواهد بود و هر چه ضعیف تر باشد، به همان اندازه می تواند به استحکام و پایداری خانواده آسیب برساند .تقوا دارای درجاتی است که کمترین درجة آن انجام واجبات و ترک محرّمات است. دختران و پسران جوان باید بدانند کسی که در برابر خدای جهان و خالق هستی کرنش نکرد و به دستورات او بی اعتنایی نمود، در برابر همسرش کرنش نخواهد کرد و ارزشی برای او قائل نخواهد شد. قرآن می‏فرماید(( با زنان مشرک ازدواج نکنید تا ایمان بیاورند، قطعاً کنیز با ایمان بهتر از زن مشرک است، هرچند زیبایی او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند، قطعاً بردة با ایمان بهتر از مرد آزاد مشرک است، هرچند شما را به شگفت آورد، آنان شما را به سوی آتش فرامی خوانند و خدا به فرمان خود  ]شما را [ به سوی بهشت و آمرزش می خواند و آیات خویش را برای مردم روشن می سازد، شاید متذکّر شوید (بقره / 221).

هر چند این آیه دربارة ازدواج پسران و دختران آزاد مسلمان با دختران و پسران آزاد مشرک است، ولی هشداری است به دختران و پسرانی که گاه سخت شیفته و شیدای جمال و زیبایی ظاهری یا موقعیّت مادّی و اجتماعی دختران و پسران می شوند و ارزش های دینی و معنوی را فدا می سازند و در روایات نیز به مسألة دینداری تأکید شده است. رسول خدا )ص( فرمود: (( اگر مردی که اخلاق و دینش را می پسندید، درخواست ازدواج کرد، او را همسر دهید. اگر چنین نکنید، در زمین فتنه و فساد بزرگ پدیدآید )) ( حر عاملی، 1409ق، ج 31:14. ) نیزفرمودند  با زن به خاطر چهار خصلت ازدواج می شود : به خاطر مال، دین، زیبایی و حسب و نسب خانوادگی، تو به خاطر دین او ازدواج کن (همان).

همچنین میتوانید این مطلب رو نیز مشاهده کنید: "مفاهیم سبک زندگی نظم و امنیت در متون اسلامی" بخش اول

ب (آراستگی به فضایل اخلاقى

آمار نشان می دهد که یکی از مهم ترین عواملی که همسران را از هم جدا می کند و به طلاق می کشاند، بداخلاقی و بی بهرگی از فضایل اخلاقی است. بنابراین ، بهترین راه مقابله با این آسیب، انتخاب همسری خوش اخلاق می‏باشد و منظور از اخلاق نیک، تنها (( خنده رویی )) و خوش خُلقی اصطلاحی نیست؛ زیرا خندیدن و ... در بعضی از مواقع نه تنها مطابق اخلاق نیست، بلکه خلاف اخلاق است و منظور از اخلاق نیک و خُلق وخوی های پسندیده از نظر عقل و شروع می باشد.

قرآن کریم در ماجرای موسی )ع( با دختران شعیب می‏فرماید(( قَالَتْ احْدَا هإمَا یَا أَبَتِ اسْتَا جْرْه إ نِّ خَیْرَ مَنِّ اسْتَاجْرْتَ الْقَوِّیُّ الْ مْین: یکی از آن دو ) دختر ( گفت: پدرم ! او را استخدام کن؛ زیرا بهترین کسی را که می‏توانی استخدام کنی، آن کسی است که قویّ و امین باشد ) و او همین مرداست) )) ( القصص / 25).از این آیه استفاده می شود که شخصیّت اخلاقی و رفتارم دختران شعیب و روح فتو ت و جوانمردی، امانت دارم، موسای جوان در ازدواج آنان مؤثّر بوده است. در روایات نیز ازدواج با مردان بداخلاق نهی شده است، شخصی می‏گوید از امام رضا )ع( در نامه ای پرسیدم کسی از خویشاوندانم از دخترم خواستگاری کرده است، امّا او اخلاق بد دارد. امام فرمود: اگر بداخلاق است، با او وصلت نکن )) ( مجلسی 1403 ق، ج 235:100 )در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است که فرمود: (( دختر خود را هرگز به شراب خوار ندهید وگرنه مانند این است که او را به سوی زنا سوق داده باشید)) (همان، ج 491:61 ).

ج (همتایى و تناسب

ازدواج نوعی ترکیب بین دو انسان و خانواده است، زندگی مشترک، یک پدیدة مرکّب است که اجزاء اصلی و اساسی آن، زن و مرد می باشند. هر قدر بین این دو عنصر، هماهنگی، هم فکری، تناسب شخصیّت روحی و اخلاقی و جسمی باشد. این ترکیب، استوارتر، محکم تر، پرثمرتر، شریف تر، لذّت بخش تر و جاودانه تر خواهد بود. قرآن کریم در این مورد می فرماید: (( الْخَبِّیثَاتإ لِلْخَبِّیثِینَ وَالْخَبِّیثُونَ لِلْخَبِّیثَاتِ وَالطایِّبَاتإ لِلطایِّبِّینَ وَالطایِّبإونَ لِلطایِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مإبَراؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهإم مَّغْفِ وَرِّزْقٌ کَرِّیمٌ: زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاکند و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلّق دارند، و زنان پاک از آنِ مردان پاک، و مردان پاک از آن زنان پاک هستند. اینان از نسبت های ناروایی که ) ناپاکان( به آنان می دهند، مبرّا هستند و برای آنان آمرزش )الهی( و روزی پُرارزشی است

)النور/ 26 ).

در اینکه منظور و » خبیثین « و » خبیثات « از در » طیّبین « و » طیّبات « همچنین آیة مورد بحث کیست؟ مفسّران بیانات مختلفی دارند :

1 گاه - گفته شده که منظور سخنان ناپاک و تهمت و افترا و دروغ است که تعلّق به افراد آلوده دارد و به عکس سخنان پاک از آنِ مردان پاک و باتقوا است از « و کوزه همان برون تراود که در او است (ر. ک؛ طبرسی 1372، ج212:7).

2 - گاه گفته می به » خبیثات « شود و » سیّئات « معنی مطلق اعمرال بد و کارهای ناپسند است که برنامة مردان ناپاک

است و به تعلّق » حسنات « عکس به پاکان دارد )همان(.

3 اشاره - » خبیثون « و » خبیثات « به زنان و مردان آلوده دامان است، به که » طیّبون « و » طیّبات « عکس به زنان و مردان

پاکدامن اشاره می کند و ظاهراً منظور از آیه همین است )ر .ک ؛طباطبائی ، بی تا، ج 95:15 ، و مکارم شیرازی،

1377 ،ج 421:14 .)

در آیه دیگر می فرماید :

(( الزانِی لَا یَنکِح إلا زَانِیَةً أَوْ مُشْرکَةً وَالزَّانِیَةُ لَا یَنکِحها الا زَانٍ أَوْ مشْرِّکٌ و حرمَ ذَلِکَ عَلَى الْمإؤْمِنِینَ :

مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی کند، و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک به ازدواج خود

درنمک آورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است )النور / 3)

در اینکه این آیه بیان یک حکم الهی است یا خبر از یک قضیه خارجی و طبیعی؟ در میان مفسّران گفتگو است:

بعضی معتقدند آیه تنها یک واقعیّت عینی را بیان می کند که آلودگران همیشه دنبال آلودگان می روند و همجنس با همجنس پرواز می کند، امّا افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگیها و انتخاب همسران آلوده نمی دهند و آن را بر خویشتن تحریم می کنند، شاهد این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت بیان شده است )ر. ک؛ مکارم شیرازی و دیگران، 1377 ،ج 361:14 . ) گروه دیگر معتقدند که این جمله بیان یک حکم شرعی و الهی است، مخصوصاً می خواهد مسلمانان را از ازدواج با افراد زناکار باز دارد، چرا که بیماری های اخلاقی همچون بیماری های جسرمی غالباا واگیرردار است )ر .ک؛ همان و طبرسی، 1372 ،ج 117:7 .) .

روایات فراوانی است که از پیامبر اسلام )ص( و سایر پیشوایان معصوم )ع( در این زمینه به ما رسیده است و آن را به صورت یک حکم تفسیر کرده اند. حتّی بعضی از مفسران بزرگ در شأن نزول آیه چنین نوشته اند:

(( مردم از مسلمانان از پیرامبر )ص( اجازه خواست که امّ مهزول « - زنی که در عصر جاهلیّت به آلودگی معروف بود و حتّی پرچمی برای شناسایی بر درِ خانه خود نصب کرده بود _ ازدواج کند، آیة فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت ... )ر.ک. همان(. .

در حدیث دیگری نیز از امام باقر )ع( و امام صادق )ع( می این « خوانیم آیه در مورد مردان و زنانی است که در عصر رسول خدا )ص( آلوده زنا بودند، خداوند مسلمانان را از ازدواج با آنها نهی کرد و هم اکنون نیز مردم مشمول این حکم هستند، هر کس مشهور به این عمل شود و حدّ الهی به او جاری گردد، با او ازدواج نکنید تا توبه اش ثابت شود )) (ر.ک. همان ).

همتایی و تناسب دارای ابعاد مختلفی است ؛ از جمله همتایی و تناسب دینی و ایمانی، همتایی و تناسب فکری و فرهنگی ، همتایی اخلاقی، همتایی جسمی و جنسی، همتایی اقتصادی و سیاسی، اجتماعی، تناسب در زیبایی و خانوادگی، تناسب سنّی و علمی، همراهنگی روحی و روانی .

 د( اصالت خانوادگی

یکی دیگر از معیارهای انتخاب همسر توجّه به اصالت خانوادگی فرد است و اگر فرد اصالت خانوادگی نداشته باشد بر پایة تقوا و دین تربیت نشده باشد، به طور قطع، ستونی لرزان و سُست برای بر پا کردن خیمة خانوادگی خواهد بود. رسرول خدا )ص(  (( ای فرمود مردم! از گیاهان سبز و خرّمی که در مزبله رشد کرده اند، بپرهیزید ! گفتند: ای رسول خدا، منظور از این جمله چیست؟ در پاسج فرمود: دختر زیبایی که در خانوادة بد رشد کرده باشد ))

)کُلینری، 1365 ، ج 332:5 .) .

ناگفته نماند که اصالت خانوادگی همسر یکی از شرایط است و نه تنها شرط.

ب) سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنّت در محیط خانواده و ادارۀ آن 

1- مدیریّت خانواده از آنجا که خانواده یک واحد اجتماعی است و نیاز به مدیریّت دارد و تأمین معیشت و نفقة زن به مرد سپرده شده است و از سویی، ویژگی جسرمی و روحی مرد نیز برای سرپرسرتی خانواده سزاوار می باشد، مدیریّت خانواده به مرد سپرده شده است: " الر جَالُ قَوَّامإونَ عَلَى النسَاء بِّمَا فَضلَ اللّه بَعْضَهمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِّمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِّمْ « سپرده شده است: فَالصَّالِحَات قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ للْغَیْبِّ بِّمَا حَفِظَ اللّه...  :مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و به خاطر انفاق هایی که از اموال شان (در مورد زنان) می کنند، و زنان صالح، زنرانی هستند که متواضع هستند، و در غیاب )همسر خود) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‏کنند... "(النساء / 34)

در روایت آمده است علی (ع) و فاطمه (س) وقتی که وارد زندگی مشترک شدند، پیامبر (ص) بر آنان وارد شد.   مدیریّت خانه را بر عهدة علی (ع) گذاشت و فرمود کارهای داخل منزل به ، برای دختر و دامادش تقسیم کار کرد .)86:43 ق، 1403 عهدة حضرت فاطمه (س) باشد و کارهای خارج منزل بر عهدة علی (ع) (ر.کر مجلسی،

2- همکاری در ادارۀ خانه

از نکات بسیار مهم در سبک زندگی خانوادگی پیشوایان معصوم (ع) یاری رساندن و همکاری در ادارة منزل می باشد. در کلمات اولیای دین برای تشویق زن و مرد به یاری یکدیگر، نکات جالب توجّهی بیان شده که توجّه به آنها  اگر زنی به همسرش « انگیزة همکاری را در منزل بیشتر می کند. در مورد تلاش زن در محیظ خانواده آمده است: جرعه ای آب بنوشاند، ارزش معنوی این رفتار بیش از ثواب یک ساله روزه و عبادت شب های آن است و خداوند در برابر هر جرعة آب که به همسرش می نوشاند، برای او شهری در بهشت بنا می کند و شصت گناه او را می‏بخشد (حر عاملی، 409 ق،ج 14:24)

ست که به همسرش در « نیز در مورد همکاری مرد در خانه، رسول خدا (ص) به علی (ع) سفارش می فرماید: " مردی نیست که به همسرش در خانه کمک کند، مگر آنکه به تعداد موهای بدنش عبادت یک سال روزه با نماز در شبهایش برای او پاداش قرار می‏دهند و خداوند پاداش پیامبران صبوری مانند داوود (ع) یعقوب (ع) و عیسی (ع) را برای او قرار می دهد. ای علی! کسی که از خدمت به خانوادة خودداری نکند، خداوند نام او را در زمرة شهدا می نویسد و در مقابل هر روز و شب خدمت و هر قدم و رنج بدن به او پاداش بسیار می دهد. ای علی! یک ساعت خدمت در خانه بهتر از عبادت هزار سال، هزار حج، عمره و...  سیر کردن هزار گرسنه و... بخشش هزار دینار .. .از دنیا خارج نمی شود، مگر آنکه جایگاه خود را در بهشت ببیند ... " (مجلسی ، 1403 ق ، ج 101:106 )

در سیرة پیشوایان معصوم چنین چیزی وجود داشته است. علی (ع) آب و هیزم خانه و جارو و نظافت آن را بر عهده می گرفت و همسر ایشان (فاطمه س ) آرد کردن، خمیر و پخت نان را انجام می داد (حر عاملی، 1409 ق، ج 14: باب 124، مقدمات نکاح).

نیرز در روایت آمده است که روزی پیامبر (ص) وارد خانة علی (ع) شد و دید حضرت علی (ع) در کنار زهرا (س) نشسته، مشغول پاک کردن عدس است. حضرت رسول (ص) ثواب عظیمی را برای مردی که به همسر خود در خانه کمک نماید بیان فرمود (مجلسی، 1403 ق ، ج 133:13 ).

افرزون بر همکاری، حضرت علی (ع) در امور خانواده و مسایل مهم با فاطمه (س) مشورت می کرد و فاطمه در نهایت تواضع با ایشان همراهی می کرد؛ مثلاً در مسألة مهمّی فاطمه (س) به علی (ع) می فرماید: “خانه ، خانه توست و من همسر تو هستم. هر آنچه می‏خواهی، انجام بده " (همان، ج 189:42).

از همین باب است حضور در خانه و همراهی با خانواده به ویژه در شرب، رسول خدا (ص) نشستن نزد خانواده را از اعتکاف و عبادت در مسجد مدینه، نزد خدا محبوب تر دانسته است. همچنین غذا خوردن به همراه خانواده مورد توجه قرار گرفته است رسول خدا (ص) می فرماید " هر مردی که سفره غذا را بگستراند و زن و فرزندانش را بخواند و غذا با نام خدا شروع کنرد و با شکر خدا به پایان برساند، هنگامی که هنوز سفره برداشته نشده، خدا رحمت و آمرزش را بر آنان نازل فرماید " (حر عاملی، 1409 ق ، ج 422:16 ) هنگام ورود به خانه با سلام وارد شود (همان ، ج 158:76).